Φάρμακα

Τα φάρμακα προκαλούν, επίσης, αλλεργικές αντιδράσεις. Τα πιο συχνά αίτια είναι τα αντιβιοτικά παράγωγα της πενικιλίνης και τα παυσίπονα - αντιφλεγμονώδη - αντιπυρετικά. Οι εκδηλώσεις της φαρμακευτικής αλλεργίας κυμαίνονται από απλά εξανθήματα, κνίδωση, αγγειονευρωτικό οίδημα, μέχρι την αναφυλαξία. Προσοχή χρειάζεται όταν αναφέρεται ιστορικό και απλής ακόμα αντίδρασης σε κάποιο φάρμακο, επειδή σε επομένη έκθεση δεν αποκλείεται η φαρμακευτική αντίδραση να είναι εκτεταμένη και με σοβαρές επιπτώσεις. Επομένως, η φαρμακευτική αλλεργία, αν είναι γνωστή, πρέπει να κοινοποιείται στο υπεύθυνο προσωπικό του σχολείου και, ειδικά, του οικοτροφείου. Μόνο κατ' αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να εφαρμοστεί η πρόληψη, δηλαδή η αποφυγή. Έτσι, άλλο φάρμακο, εναλλακτικά, θα δοθεί σε περίπτωση που ο θεράπων ιατρός κρίνει απαραίτητη τη χορήγηση φαρμακοθεραπείας.

Άσθμα στο σχολείο

Το άσθμα της σχολικής ηλικίας είναι πιο συχνά (>50%) αλλεργικό. Άλλα αίτια είναι οι αναπνευστικές λοιμώξεις (μεταλοιμώδες άσθμα, κατά την προσχολική ηλικία, κυρίως) και το άσθμα με τη σωματική άσκηση. Το τελευταίο είναι πιο έκδηλο στην εφηβεία, επειδή τότε η αθλητική δραστηριότητα είναι περισσότερη. Σε αντίθεση με το αλλεργικό άσθμα, οι κρίσεις μεταλοιμώδους άσθματος συνήθως υποχωρούν καθώς μεγαλώνει το παιδί. Η σωματική άσκηση σε μερικά άτομα συνδέεται με δύσπνοια από άσθμα, πιο σπάνια συνοδεύεται από κνίδωση ή αναφυλαξία.

Η δύσπνοια, σε συνδυασμό με αθλητικές δραστηριότητες, αρκετές φορές οφείλεται στην έκλυση βρογχόσπασμου από τη σωματική δραστηριότητα και μόνο, δηλαδή την άσκηση αυτή καθεαυτήν ('ασκησιογενής βρογχόσπασμος', exercise-induced asthma). Κατάλληλη προετοιμασία (προθέρμανση), εισπνοή από τη μύτη κατά την άσκηση, ή/και λήψη του ενδεδειγμένου φαρμάκου (είτε σε χρόνια βάση είτε σε εισπνοές πριν από την άσκηση) μπορεί να αποτρέψει τον βρογχόσπασμο.

Άλλοτε, πάλι, η αλλαγή σε 'μη ασθματογόνο άθλημα' προσφέρει, όχι μόνο την ανακούφιση, αλλά και τη χαρά που παρέχει η άθληση. Το καλύτερο παράδειγμα στην προκειμένη περίπτωση είναι, ίσως, η κολύμβηση. Και, πραγματικά, πόσα χρυσά μετάλλια έχουν πάρει σε Ολυμπιακούς Αγώνες ασθματικοί κολυμβητές! Το ίδιο το άσθμα, όταν δεν έχει ρυθμιστεί, είναι δυνατό να επιφέρει παροξυσμό με την άθληση, από τις αυξημένες ανάγκες σε οξυγόνο. Πολλές φορές, μάλιστα, αυτού του τύπου δύσπνοια έχει οδηγήσει, τελικά, στη διάγνωση του χρόνιου βρογχικού άσθματος.

Ο βρογχόσπασμος από άσκηση έχει συσχετισθεί πρόσφατα και με εποχική αλλεργική ρινίτιδα, αλλά και χρόνια ρινίτιδα, καθώς επίσης και με παραρρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα), που κι αυτή, με τη σειρά της, δεν αποκλείεται να αποτελεί επιπλοκή αλλεργικής ρινίτιδας. Να σημειωθεί ακόμα ότι οι καιρικές συνθήκες είναι πιθανόν να ευοδώσουν την εμφάνιση βρογχόσπασμου από σωματική άσκηση.

Έτσι, πολύ συχνά συμβαίνει ασθματική κρίση κατά την άθληση, όταν ο αέρας είναι ψυχρός και, επιπλέον, εισπνέεται από το στόμα. Επίσης, όταν τα επίπεδα υγρασίας είναι υψηλά, η συγκέντρωση των ατμοσφαιρικών ρύπων μεγάλη (αστικά και, κυρίως, βιομηχανικά κέντρα), αυξημένα ποσά γύρεων (άνοιξη) κ.ά. Η συμβολή των δασκάλων, και ειδικά των καθηγητών Σωματικής Αγωγής, είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε αυτές τις περιπτώσεις, διότι αυτοί είναι οι πρώτοι που θα αντιληφθούν ότι κάτι συμβαίνει την ώρα που γυμνάζεται ένα παιδί. Σημαντικότατες, συνεπώς, είναι οι ακόλουθες δύο παρατηρήσεις:

• Το συγκεκριμένο παιδί 'βήχει στο μάθημα της Γυμναστικής'.
• Το γεγονός ότι ορισμένα παιδιά στα ομαδικά αθλήματα συμμετέχουν, αλλά μονίμως σε θέσεις ήσσονος προσπάθειας.

Η δεύτερη παρατήρηση δεν σημαίνει πάντοτε τεμπελιά! Πρόκειται, μάλλον, για αντιρροπούμενο αρρύθμιστο άσθμα. Όπως είναι επόμενο, με βάση τα προηγούμενα, τα παιδιά αυτά θα οδηγηθούν στον γιατρό. Έτσι, με σπιρομέτρηση, ειδικές αλλεργιολογικές εξετάσεις κ.ά. θα διαγνωστούν και στη συνέχεια θα μπουν στο κατάλληλο θεραπευτικό σχήμα. Ακολουθώντας τη θεραπευτική αγωγή, και τις ακριβείς και εναργείς οδηγίες του ειδικού, τα παιδιά αυτά θα αποκομίσουν, τελικά, την πλήρη ένταξή τους σε όλες τις αθλητικές δραστηριότητες!

Οι συνέπειες των αλλεργιών

Οι αλλεργικές καταστάσεις δεν έχουν μόνον επείγοντα χαρακτήρα (αναφυλαξία, ασθματικός παροξυσμός), όπως έχει προαναφερθεί. Έχουν και άλλες συνέπειες, οι οποίες οφείλονται στη χρονιότητα των αλλεργικών παθήσεων. Έχει γίνει ιδιαίτερη μνεία όσον αφορά τον πιθανό περιορισμό στις αθλητικές δραστηριότητες. Επιπλέον, υπάρχουν μαθησιακά προβλήματα, είτε από απουσίες είτε από μειωμένη σχολική απόδοση. Για τα παραπάνω, κύριες αιτίες είναι το άσθμα και οι συνέπειες της αλλεργικής ρινίτιδας. Το έκζεμα και οι επιπτώσεις του (ψυχισμός, μειωμένη σχολική απόδοση) έχει ήδη συζητηθεί.

Το άσθμα είναι η κυριότερη αιτία απουσιών. Πολλές φορές το παιδί με χρόνιο βήχα (λόγω άσθματος) θεωρείται, λανθασμένα, ότι έχει κρυολόγημα. Συνεπώς, συνιστάται η παραμονή του στο σπίτι 'για να μην κολλήσουν και τα άλλα παιδιά'. Η τοποθέτηση αυτή είναι λογικοφανής, διότι στοχεύει στην πρόληψη. Ο βήχας όμως αυτός ενδέχεται να μην είναι λοιμώδης. Μπορεί, πιθανότατα, να είναι άσθμα (αλλεργικό ή όχι) ή βήχας άλλης αιτιολογίας. Εδώ, ευθύνες θα πρέπει ίσως να αποδοθούν εξίσου στους δασκάλους και στους γονείς. Αυτό, επειδή αν δεν αναζητηθεί εγκαίρως ιατρική συμβουλή, η διάγνωση του πιθανού άσθματος θα αργοπορήσει, με τις ακόλουθες 5, τουλάχιστον, σημαντικότατες συνέπειες για το μέλλον του παιδιού:

• Θα χάνει, συνεχώς, τα μαθήματά του και, επομένως, η μόρφωσή του θα είναι πλημμελής
• Δεν θα γυμνάζεται επαρκώς
• Ως αποτέλεσμα των δύο προηγούμενων, θα ‘μάθει’ στη ζωή του την αποφυγή κόπου και μόχθου
• Θα αισθάνεται άρρωστο (με όλες τις ψυχολογικές συνέπειες που θα έχει αυτό)
• Το άσθμα θα παραμένει ‘αχαλίνωτο’ και θα προκαλεί, όπως είναι επόμενο, μόνιμες βλάβες στους πνεύμονες.

Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι η συνήθης από τους γονείς θεώρηση: καθώς μεγαλώνει το παιδί 'ξεπερνά' το άσθμα, δεν είναι πάντα σωστή. Η άποψη αυτή αντανακλά τις ελπίδες και την επιθυμία του οικογενειακού περιβάλλοντος και είναι πολύ ανθρώπινη! Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως το αλλεργικό άσθμα (σε αντίθεση προς το μεταλοιμώδες) είναι χρόνια νόσος-κατάσταση. Και, ως χρόνια κατάσταση, απαιτεί αποδοχή και επιθετική αντιμετώπιση! Η αναμονή δεν προσφέρει απολύτως τίποτα.

Όσο, όμως, παράδοξο και αν φαίνεται με την πρώτη ματιά, η ρινίτιδα ενοχοποιείται, περισσότερο και από το άσθμα, για τη μειωμένη σχολική απόδοση! Πρώτα απ' όλα, η ίδια η ρινίτιδα, με τα ενοχλητικά της συμπτώματα, και κυρίως το μπούκωμα της μύτης που προκαλεί, διαταράσσει τον νυχτερινό ύπνο, με αποτέλεσμα την επόμενη ημέρα το παιδί να αισθάνεται κουρασμένο και να έχει υπνηλία. Δεύτερον, τα φάρμακα προκαλούν διάφορες παρενέργειες. Αυτό ισχύει, κυρίως, για τα παλαιότερα αντιισταμινικά, που επιφέρουν υπνηλία. Αντιθέτως, η χορήγηση αποσυμφορητικών συνοδεύεται από νευρικότητα και κάποιο είδος υπερκινητικότητας. Η φαρμακοθεραπεία, επίσης, του άσθματος, με βρογχοδιασταλτικά, και ειδικά σε μεγάλες σχετικά δόσεις, μπορεί να έχει ως συνέπεια τρεμούλιασμα και νευρικότητα.

Υπογραμμίζεται εδώ ότι είναι υψίστης σημασίας να συμμορφώνεται ο ασθματικός ασθενής στη θεραπεία και τις οδηγίες του γιατρού. Αν η αγωγή δεν ακολουθείται κατά γράμμα, οι ασθενείς παρουσιάζουν συχνά παροξυσμούς άσθματος. Έτσι, για να ανακουφισθούν, καταφεύγουν στη συχνή χρήση φαρμάκων ή μάλλον στην κατάχρησή τους, για την επείγουσα αντιμετώπιση των ασθματικών κρίσεων. Με την τακτική αυτή συμβαίνει υπερδοσολόγηση και, όπως είναι επόμενο, παρουσιάζονται οι διάφορες ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Να σημειωθεί ακόμη ότι η ‘επαναστατική διάθεση’ των εφήβων οδηγεί, πολλές φορές, στην ανυπακοή προς τις ιατρικές οδηγίες ή και στη διακοπή της συστηματικής θεραπείας.

Το τελικό επακόλουθο από τις παρενέργειες αυτές είναι η δυσκολία (ή ακόμα αδυναμία) συγκέντρωσης και η σμίκρυνση του χρόνου προσοχής (εύκολη διάσπαση). Πολλές φορές, μάλιστα, αυτή η συμπεριφορά του παιδιού στην τάξη έχει στρέψει την προσοχή και προς τη διάγνωση του παιδιού με μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής (σύνδρομο διάσπασης της προσοχής ή διαταραχή ελλειμματικής προσοχής). Σήμερα, ευτυχώς, υπάρχουν φάρμακα για την αλλεργική ρινίτιδα και το άσθμα, με πολύ ήπιες, έως καθόλου παρενέργειες.

Η χρονιότητα της (αλλεργικής ή μη) ρινίτιδας συνοδεύεται και από μειωμένη ακουστική ικανότητα, λόγω της συλλογής υγρού στα αφτιά. Είναι προφανές ότι η μειωμένη ακοή δεν επιτρέπει την καλή πρόσληψη κατά την παράδοση του μαθήματος. Για την αλλεργική ειδικά ρινίτιδα, όταν τα συμπτώματα και οι συνέπειές της προβληματίζουν ιδιαίτερα (δηλ. δεν δαμάζονται εύκολα με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή), τότε η καλύτερη, ίσως, αντιμετώπιση είναι η ανοσοθεραπεία με τα (ενέσιμα ή από στόματος) εμβόλια, τα οποία οδηγούν στην απευαισθητοποίηση του ασθενούς. Επιπλέον, όπως έχουν δείξει διάφορες μελέτες, η απευαισθητοποίηση, εκτός από την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει στην αλλεργική ρινίτιδα, ενδέχεται να προλάβει την πιθανή ανάπτυξη άσθματος σε άτομα με αλλεργική ρινίτιδα.