Ανίχνευση συναισθημάτων μέσω της παιδικής ζωγραφιάς

Η ζωγραφιά είναι η αυθόρμητη και προβολική έκφραση του εσωτερικού κόσμου του δημιουργού της. Αναρωτιέστε σίγουρα γιατί να μην πει αυτό που θέλει και να μπει στη διαδικασία να το ζωγραφίσει. Στην προσχολική και σχολική ηλικία είναι “βίαιο” και δύσκολο για το παιδί να λεκτικοποιήσει το συναισθηματικό του κόσμο. Η χρυσή τομή επικοινωνίας για να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι τρόποι έκφρασης που διεκολύνουν τα παιδιά. Εν προκειμένω οι ζωγραφιές. Θα μελετήσουμε επιγραμματικά τον τρόπο αυτό εξωτερίκευσης των συναισθημάτων τους και τους συμβολισμούς της ζωγραφιάς.
Η ζωγραφιά ακολουθεί τα στάδια της νοητικής, αντιληπτικής και σωματικής ανάπτυξης του δημιουργού της. Οι πληροφορίες που δίνει για τη συναισθηματική του κατάσταση είναι επίκαιρες. Γι’ αυτό όταν το παιδί μάς δωρίζει μια ζωγραφιά, προσδοκά κατανόηση. Πρέπει να εκτιμάται η σπουδαιότητα της διεργασίας αυτής, χωρίς παρεμβολές, ώστε να εξελίσσεται ανάλογα με τα στάδια που ακολουθεί η ανάπτυξη του. Ειδάλλως παρεμβαίνουμε για να εξελιχθεί με τον τρόπο που θα επιθυμούσαμε εμείς ως γονείς, παιδαγωγοί κτλ.

Αφού εκτιμήσουμε τη διεργασία αυτή, ενισχύουμε τη χαρά της δημιουργίας που βιώνει το παιδί και το ενθαρρύνουμε να συνεχίσει. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα του δείχναμε αν του ζητούσαμε να μας περιγράψει τη ζωγραφιά του και κατ’ επέκταση τι το απασχολεί. Υπάρχει φυσικά και η κατηγορία παιδιών που δε θέλουν να ζωγραφίσουν ίσως γιατί δεν είναι έτοιμα να μοιραστούν μαζί μας κάτι τόσο σπουδαίο για τα ίδια. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να σεβαστούμε το αίτημά τους και να περιμένουμε πότε θα είναι έτοιμα να μπουν σε αυτή τη διαδικασία. Η υπομονή και η ενθάρρρυνση κάνουν τα παιδιά να νιώσουν αποδεκτά.

Σύμφωνα με τη Μαρίνοβα η ζωγραφιά χωρίζεται σε 3 κύρια οριζόντια μέρη:

• ΣΚΕΨΕΙΣ
• ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
• ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ

Το μέρος της σκέψης αφορά το γνωστικό επίπεδο (φαντασία), του συναισθήματος το συναισθηματικό επίπεδο και της δραστηριοποίησης το επίπεδο πρακτικής ικανότητας.

και σε 3 κάθετα μέρη :

• ΠΑΡΕΛΘΟΝ
• ΠΑΡΩΝ
• ΜΕΛΛΟΝ

Επιθυμητό είναι να αξιοποιούνται όλα τα επίπεδα εξίσου. Μην ξεχνάμε ότι δεν επεμβαίνουμε και αφήνουμε το δημιουργό ανεπηρέαστο να μας στείλει τα μηνύματά του.
H παιδική ζωγραφιά συνήθως ξεκινάει από μια απλή μουτζούρα. Η αξία της είναι μεγάλη στο συμβολισμό της ζωγραφιάς. Μέσα από τις μουτζούρες ξεκινάει η διαδικασία εξέλιξης της ζωγραφιάς και σιγά σιγά καταλήγει να γίνεται σύμβολο και κατ’ επέκταση απεικόνιση του συναισθήματος.
Το επόμενο στάδιο από το οποίο περνάει η μουτζούρα είναι ο συμβολισμός, που αρχικά είναι τυχαία ανακάλυψη και τελικώς εξελίσσεται σε συνειδητό σύμβολο.
Τα συνειδητά σύμβολα που χρησιμοποιούνται πιο συχνά από το παιδί είναι η ανθρώπινη φιγούρα, το σπίτι και το δέντρο. Οι υπόλοιπες φιγούρες που χρησιμοποιεί είναι συνήθως στοιχεία που δανείζεται από την καθημερινότητά του και του έχουν κάνει εντύπωση.
Μετά τα 6,5 χρόνια, στη ζωγραφιά πρέπει να διακρίνονται τα σύμβολα της και να έχουν μορφή κατανοητή. Επαναλαμβάνουμε ότι έχει μεγάλη σημασία η αίσθηση που προκαλεί αρχικά η ζωγραφιά και στη συνέχεια εκτιμούμε τα σύμβολα.

Αν για παράδειγμα το κύριο σύμβολο είναι το σπίτι (Μαρίνοβα, 2000):

• Μεγάλο σπίτι: υγεία, καλή αντίληψη, ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα.
• Μικρό σπίτι: δηλώνει πως κάτι απασχολεί τον δημιουργό και υπάρχει μειωμένο έως καθόλου αυτοσυναίσθημα.

Σπίτι με πολλά παράθυρα:

• συναντάται σε πολυπληθείς οικογένειες με έλλειψη προσωπικού χώρου
• κοινωνική οικογένεια που κάνει συγκεντρώσεις και δέχεται συχνά επισκέψεις.

Σπίτι με πολύ μικρά παράθυρα:
Συναντάται σε παιδιά:

• με μαθησιακές δυσκολίες
• με δυσχέρειες στην οπτική αντίληψη
• με δυσκολία στον προσανατολισμό
• με εσωστρέφεια
• με φοβίες

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα παράθυρα που δεν έχουν τοποθετηθεί στην σωστή θέση σε ένα παιδί που κάνει αντιμεταθέσεις γραμμάτων όπως μαμα→αμμα.
Σπίτι δίχως παράθυρα: κυριαρχεί φόβος, καχυποψία, εσωστρέφεια, αυταρχικοί γονείς.
Εάν παραλείπονται βασικά στοιχεία του σπιτιού δυσανάλογα με την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού-υπάρχει παραφωνία- έχουμε να κάνουμε με νευροφυσιολογικές δυσλειτουργίες. Οι δυσαναλογίες μέχρι τα 5,5 με 6 χρόνια δεν έχουν συμβολική εξήγηση. Αν όμως συνεχίζονται και μετά τα 6,5 ανάλογα εξηγούνται.
Στην συνέχεια κοιτάμε τα μικρά στοιχεία της εικόνας:
Πόρτα χωρίς πόμολο: εσωστρέφεια, αμυντική στάση, αδυναμία εισβολής στο χώρο του. Εάν δεν υπάρχει καθόλου πόρτα και η υπόλοιπη εικόνα βρίσκεται σε αρμονία, τότε το παιδί δεν είναι έτοιμο να ανοιχτεί ακόμα. Χρειάζεται χρόνο.
Σκεπή μικρή: έχει πολλές απαιτήσεις από τον εαυτό του. Το ότι είναι μικρή δε σημαίνει απαραίτητα κάτι αρνητικό.
Σκεπή μεγάλη: δε διαφέρει και πολύ από τη μικρή αλλά μπορεί να σημαίνει και το αντίθετο.
Καμινάδα: μας ενδιαφέρει αν κατευθύνεται στο παρελθόν ή στο μέλλον. Εάν καπνίζει και το τοπίο είναι χειμωνιάτικο δηλώνει αγάπη, ευχαρίστηση, θαλπωρή, ζεστασιά.
Σκαλοπάτια: δηλώνουν δυσκολία προσέγγισης

Αυτό που έχει πρωταρχική αξία σε μια ζωγραφιά είναι η αίσθηση που σου προκαλεί με την πρώτη ματιά. Μπορεί ο δημιουργός να έχει φτιάξει μια πολύ ωραία και χαρούμενη ζωγραφιά με σκούρα χρώματα ή και το αντίθετο.
Η χρήση των χρωμάτων έχει τον σκοπό της και σε καμία περίπτωση δεν είναι τυχαία. Αυτό που αντιπροσωπεύουν είναι ο συναισθηματικός πλούτος, τα βιώματα της κάθε κατάστασης και στιγμής, που μόνο με αυτόν το μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο μπορούν να παρουσιαστούν.
Ενδεικτικά αναφερόμαστε στο τι αντιπροσωπεύουν τα χρώματα (Μαρίνοβα, 2000): - Βοηθάνε στην απελευθέρωση του συναισθήματος (θετικού και αρνητικού). – Εκδηλώνουν προτιμήσεις. – Λειτουργούν με τρόπο κατευθυντικό. – Αποβλέπουν στον επηρεασμό της διάθεσης. – Όταν κάποιο χρώμα χρησιμοποιείται πάρα πολύ έντονα και συχνά, το μήνυμα που θέλει να περάσει είναι ξεχωριστό και σπουδαίο για το δημιουργό. – Όσο περισσότερα χρώματα χρησιμοποιηθούν δημιουργικά στη ζωγραφιά τόσο πιο σταθερός συναισθηματικά είναι ο δημιουργός και το αντίθετο. Αν πάλι γίνει υπερβολική χρήση ενός χρώματος αλλά το αποτέλεσμα είναι αισθητικά ωραίο, η χρήση μπορεί να θεωρηθεί και φυσιολογική.
Το χρώμα που συνήθως χρησιμοποιούν αρχικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα τα παιδιά είναι το κόκκινο και σταδιακά κάνουν χρήση και των άλλων χρωμάτων.Εδώ να συμπληρώσουμε ότι οι ερμηνείες δεν πρέπει να είναι ποτέ απόλυτες.
Υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη ζωγραφιά και πρέπει πάντα να τους λαμβάνουμε υπόψιν μας όπως: πολιτισμικοί, περιβαλλοντικοί, θρησκευτικοί κ.ά.
Επιθυμητό είναι να αξιοποιούνται όλα τα επίπεδα εξίσου. Μην ξεχνάμε ότι δεν επεμβαίνουμε και αφήνουμε τον δημιουργό ανεπηρέαστο να μας στείλει τα μηνύματά του.

Βιβλιογραφία:

• Ντεσισλάβα Μαρίνοβα, (2000). Οδηγός ανάλυσης ζωγραφιών. (Γιατί οι ζωγραφιές είναι τόσο σημαντικές για την εξέλιξη του παιδιού;) Sofia Bulgaria
• Thomas, G.V.& Silk A.M.J., (1990). An introduction to the psychology of children’s drawings. London:Harvester
• Μαζαράκη Κασσιανή, (1987). Η ζωγραφική στην προσχολική ηλικία. Λονδίνο.